1-) Devir ve Ü Ö N Sensörü
Ü Ö N ’yı ve motor devrini izlemek üzere düzenlenmiş ve endüktif tipte bir sensördür.
Krank mili arka balans ağırlığına dişli kasnağı tespit edilmiştir. Dişli kasnağının üzerinde
bulunan dişler tarafından manyetik alanda değişiklik yapılması ile sensörde sinyal meydana
gelir. Bu şekilde sensör motor bloğuna tespit edilmiş olup, aralığın ve açısal konumun
kontrol edilip ayarlanması gerekmemektedir. Sensörün önünden geçen dişler sensör ile
kasnak arasındaki aralığı değiştirir. Sonuç olarak devamlı şekilde manyetik alan değişimi
devir adedine bağlı olan bir alternatif voltaj yaratır. Dişli üzerinde 58 adet dişle iki adet eksik
eşit bir aralık bulunmaktadır. Boş diş aralığı tarafından belirlenen referans noktası (Ü Ö
N)’yi oluşturur.
2-)Mutlak Basınç Sensörü
Kontak açıkken atmosfer basıncını, motor çalıştıktan sonra ise emme manifoldu
basınç veya vakumunu ölçerek ECU’ ya elektriksel olarak bildiren bir elemandır. ECU’ ya
gelen bu bilgi ile ECU, emilen hava miktarını algılar, buna göre enjektörün açılma süresini
ayarlar. Sensörün içinde basınca göre direnci değişen bir eleman (load- cell) bulunmaktadır.
Bu direnç sabit hava kabı üzerine yerleştirilmiştir. Emme manifoldu içerisindeki vakum
değiştikçe direncin değeri değişir, bu direnç değişimine göre ECU, manifold vakumunu
algılar. Mutlak basınç sensörünün yaptığı bir diğer görev ise; kontak ilk açıldığı anda emme
manifoldundaki basınç, atmosfer basıncına eşit olduğu için bu andaki basınç bilgisi, ECU
tarafından hafızaya referans bilgi olarak alınır. Motor çalıştığı zaman bu bilgiye göre çalışma
düzenlenir. Araç seyir halinde iken rakım farklılığı olursa, gaz pedalına bir defa tam
basılırsa, değişmiş olan rakım farkı mutlak basınç sensörü tarafından ECU’ ya bildirilir ve
yeniden ateşleme avansı ve yakıt püskürtme düzenlemesi yapılır.
3-)Debimetre (MAF Sensörü)
Hava debimetresi, ısıtılmış film tabakası türündedir. Çalışma prensibi; motora giren
emilmiş havanın içinden geçtiği alana yerleştirilmiş olan ısıtılmış bir diyafram esasına
dayanmaktadır. Film tabakası halindeki diyafram kendisi ile temas halinde bulunan bir ısıtıcı
direnç tarafından sabit bir sıcaklıkta (120 derece hava sıcaklığının üzerinde) tutulur. Ölçme
kanalından geçen hava kütlesi diyaframın ısısını alıp götürme ve dolayısı ile bunu sabit bir
sıcaklıkta tutma gibi bir durum ortaya koyduğu için ısıtma direncinden bir akım geçmesi icap
eder ve bu akım uygun bir Wheatstone köprüsü ile ölçülür. Bu sebeple ölçülen akım hava
kütlesi akışı ile doğru orantılıdır.
4-)Lamda Sondası (Oksijen sensörü)
Oksijen sensörü (lamda sondası) katalitik konvertörden önce egzoz manifolduna
mümkün olduğu kadar yakın bir yere monte edilmiştir. Bu sensör egzoz gazındaki artık
oksijen oranını ölçer. Bu oran motora yanma için gönderilen yakıt-hava karışım oranına ait
ölçü olarak oksijen payının oluşmasını mümkün kılar. Sensörün bu oksijen miktarına bağlı
olarak gönderdiği sinyale göre ECU karışımın zengin veya fakir olduğuna karar verir.
Böylece enjektörlerin açık kalma sürelerini ayarlar. Karışım oranının kontrolü her saniye
yapılır ve egzoz gazlarının yanmış olarak atılmasını ve katalizatöre gelen gazların içinde
yanmamış gaz oranının en düşük seviyede olmasını sağlar. Sensörün içerisinde bulunan
zirkonyum dioksit (ZrO2 – seramik madde) çok ince mikro delikli, platinyum tabakasıyla
kaplıdır. Dış kısmı egzoz gazına maruz olan sensörün iç kısmı atmosfere doğru
havalandırılmış olup bilgisayara bir kablo ile bağlıdır. Bu farklı ortamlarda bulunan (egzozgazı elektrodu ve dış hava elektrodu ) elektrotlar gerilim üretirler. Sadece kurşunsuz benzinle
kullanılabilen sensör aslında galvanik bir pildir. EURO 3 emisyon standardına sahip
araçlarda, katalitik konvertör veriminin kontrolü amacıyla konvertör çıkışına ikinci bir
oksijen sensörü konulmuştur.
5-)Batarya Geriliminin Değişiminin Hesaplanması (ECU’ nun kendi
içerisinde)
Elektromanyetik enjektör elemanının yukarıya çekilme (açılma) zamanı ve aşağıya
düşme (kapanma) zamanı, batarya gerilimine bağlıdır. Enjektörde meydana gelen
gecikmelerin dengelenmesi için, ECU püskürtme zamanını, geriliminin düşmesi halinde
azaltır. Bir bataryanın gerilimi, bataryadan çekilen akım ne kadar fazla olursa, batarya ne
kadar soğuk olursa ve bataryanın dolumu ne kadar kötüyse, o nispette düşer. Özellikle kış
şartlarında motor soğuk iken ilk çalıştırmada bu durumlar geçerlidir. Enjektör elemanının
yukarıya çekilme geciktirilmesi veya impuls sonunda aşağıya düşme zamanları bir mili
saniyede gerçekleşmektedir. Yukarıya çekilme batarya gerilimine fazla, buna karşılık
aşağıya düşme ise batarya gerilimine daha az bağımlıdır. Şebeke gerilimi ne kadar düşükse,
motorun yakıt alması o kadar azalır. Bu sebepten dolayı gerilimin düşmesi, püskürtme
zamanının gerilime bağlı olarak uzatılması ile dengelenir. ECU voltaj düşmesi ve
yükselmesini kendi içinde hesaplayarak püskürtme sürelerini akünün voltaj değişimlerinden
korur.
6-)Motor Soğutma Suyu Sıcaklık Sensörü
Bu sensörün algılama parçası motor soğutma suyu ile irtibatlı bir şekilde olmak üzere
termostat gövdesinin yakınına yerleştirilmiştir. Sensöre ait algılayıcı eleman, NTC (negatif
sıcaklık kat sayılı) termistör, korucu pirinç bir gövde içerisine yerleştirilmiştir. Sıcaklık artışı
ile direnci azalan bir elemandır. Motorun sıcaklık derecesine göre değişen bir direnç gösterir.
Bu şekilde sensördeki direnç değişimine göre, kontrol ünitesi yakıt enjeksiyonu için komut
verebilecek ve motorun ilk hareketi ve soğuk çalışması sırasında gerekli yakıt
zenginleştirilmesi sağlanacaktır.
7-)Emme Havası Sıcaklık Sensörü
Emme havası sıcaklığı sensörü bazı araçlarda hava debisi sensöründen ayrı olabilir.
Sıcaklık arttıkça elektrik direncinin düştüğü bir NTC(negatif sıcaklık katsayılı) termistörden
oluşmuştur. Kontrol ünitesinin giriş devresi bir gerilim bölücü şeklinde düzenlenmiş olduğu
için bu gerilim kontrol ünitesindeki direnç ile NTC sensörün direnci arasında bölünmüştür.
Sonuç olarak kontrol ünitesi voltaj değişimleri vasıtasıyla sensördeki direnç değişiklerini
değerlendirerek sıcaklık hakkında bilgi elde eder.
8-)Darbe Sensörü
Kaza durumunda, otomobilde bulunanların güvenliğini artırmak için, kabin içinde
sürücü koltuğunun altında bir darbe sensörü mevcuttur. Bu sensör, yakıt besleme pompasını
devre dışı bırakarak, yakıt enjeksiyon sisteminden dışarı sızacak yakıt sebebi ile yangın
çıkması ihtimalini azaltır. Darbe sensörü, konik bir yuvaya oturtulmuş çelik bir bilye ve bu
bilyeyi yerinde tutması için bir mıknatıstan oluşur. Şiddetli bir çarpışma halinde, bilye
manyetik kuvvetin etkisinden kurtulur ve yakıt pompasının şasi bağlantısını keserek
normalde kapalı olan elektrik devresini açar. Dolayısıyla da enjeksiyon sisteminin yakıt
beslemesini keser.
9-)Elektronik Ateşleme Kumandası
Mikro-bilgisayar, ateşleme açısını her defasında iki ateşleme olayı arasında yük ve
devir sayısı gibi sensörlerden faydalanarak hesaplar. Olaya ait değeri, hafızaya alınmış
karakteristik alandan alır. Mikro-bilgisayar, motor sıcaklığı, emilen havanın sıcaklığı, gaz
kelebeğinin konumu ve devir büyüklüklerine bağlı olarak, bu karakteristik değeri düzeltir ve
böylece daima en uygun ateşleme anını temin eder. Elektronik ateşleme ayarı, özellikle yakıt
sarfiyatına pozitif etki yapan iki önemli avantaj sağlar. Bu avantajlar; devir sayısı hakkındaki
bilgiyi, krank mili üzerindeki devir sayısı sensöründen veya üst ölü nokta sensöründen alır.
Bu sayede vuruntu sınırına olan emniyet uzaklığı azalır ve ateşleme açısı maksimum dönme
momenti eğrisine daha iyi uyum sağlar. Dijital olarak depo edilen karakteristik alanın
imkânları vasıtasıyla, ateşleme açısı, her işletme durumunda, diğer alandaki ateşleme ayar
değişikliklerini etkilemeden, uygun bir şekilde ayarlanabilir. Bu durum yakıt sarfiyatını
azaltır.
10-)Vuruntu Sensörleri
Vuruntu sensörleri, emme manifoldlarının alt yanında ve sırayla 1-2 ve 3-4 silindirleri
arasında olmak üzere motor bloğu üzerinde bulunmaktadır. Motorda vuruntu olduğu zaman
motor bloğunda belli bir frekansta titreşimler oluşur. Bu olay piezo-elektrik kristali üzerinde
mekanik yankı yaratır ve bu da kontrol ünitesine bir sinyal gönderir. Bu ünite böyle bir
sinyale dayanarak bu olay ortadan kayboluncaya kadar ateşleme avansını azaltmak (3
dereceden en fazla 9.7 dereceye kadar) için önlemler alır. Daha sonra avans kademeli olarak
esas değere doğru geri çekilir. Bu sensörler yanlış tork anahtarı ile sıkılmayı önlemek için
burca sahiptir. Yenileri ile değiştirilirse, motor bloğu ile sensörün temas yüzeyi arasına
rondela veya şim koymayınız.